พระอารามหลวง
พุทธศาสนาเป็นศูนย์รวมจิตใจของประชาชนทุกหมู่เหล่ามาแต่ครั้งโบราณกาลเมื่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์เป็นราชธานี ทรงรวบรวมบ้านเมืองให้เป็นปึกแผ่นมั่นคงและมีพระราชปณิธานแน่วแน่ที่จะทรงฟื้นฟูกรุงรัตนโกสินทร์ให้เป็นศูนย์กลางของพระพุทธศาสนาเฉกเช่นกรุงศรีอยุธยาในอดีตทรงทำนุบำรุงพระศาสนานานัปการ เช่น โปรดเกล้าฯ ให้สังคายนาพระไตรปิฏก (พ.ศ. 2331) และออกกฎหมายสงฆ์ (พ.ศ. 2326) เพื่อชำระพระศาสนาให้บริสุทธิ์ เป็นหลักปฏิบัติแก่พระภิกษุและฆราวาสทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์พระอารามที่มีอยู่มาตั้งแต่ครั้งเมืองบางกอกและทรงสถาปนาพระอารามขึ้นใหม่อีกเป็นจำนวนมากพระบรมวงศานุวงศ์ในพระบรมราชจักรีวงศ์ล้วนแล้วแต่มีพระราชศรัทธาในบวรพระพุทธศาสนา ทรงสืบสานพระราชปณิธานขององค์ปฐมบรมกษัตริย์ในการสืบทอดพระพุทธศาสนา โดยการบูรณปฏิสังขรณ์และการสร้างพระอารามถวายเป็นพระราชกุศลอีกมาก
พระอารามที่ทรงสร้างและทรงปฏิสังขรณ์เหล่านี้เรียกว่า พระอารามหลวง ซึ่งมีความหมายต่างจากในสมัยอยุธยาที่มีความหมายครอบคลุมเพียงวัดที่พระเจ้าแผ่นดินทรงสร้างหรือทรงบูรณปฏิสังขรณ์เท่านั้น ในสมัยต้นรัตนโกสินทร์พระอารามหลวงมีความหมายรวมถึงวัดบางแห่งที่โปรดเกล้าฯให้สร้างพระราชทานเพื่อเป็นเกียรติแก่ผู้ต่ำศักดิ์ลงมา หรือแก่วัดเอง หรือพระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชบริพารผู้ใหญ่ทรงสร้างหรือสร้างขึ้น หรือโปรดเกล้าฯ ให้บูรณะหรือสร้างขึ้นแล้วถวายเป็นพระอารามหลวง รวมทั้งวัดที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์และทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวงด้วย สมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 เมื่อ พ.ศ. 2457 มีการกำหนดแบ่งชนิดของพระอารามหลวงตามลำดับความสำคัญออกเป็น 3 ชั้น ได้แก่ พระอารามหลวงชั้นเอก โท และตรี ดังนี้
ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานสำคัญบรรจุพระบรมอัฐิหรือพระสรีรางคาร หรือเป็นวัดที่มีเกียรติสูง มี 3 ชนิด คือ ราชวรมหาวิหาร ราชวรวิหาร และวรมหาวิหาร
ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานสำคัญ หรือวัดที่มีเกียรติ มี 4 ชนิด คือ ราชวรมหาวิหาร ราชวรวิหาร วรมหาวิหาร และวรวิหาร
ได้แก่ วัดที่มีเกียรติ วัดประจำหัวเมือง หรือวัดสามัญ มี 3 ชนิด คือ ราชวรวิหาร วรวิหาร และสามัญ อีกทั้งสามารถแบ่งชนิดและขนาดของพระอารามหลวงได้ดังนี้
ได้แก่ พระอารามที่พระมหากษัตริย์ และพระบรมวงศานุวงศ์ทรงสร้างหรือทรงปฏิสังขรณ์เป็นการส่วนพระองค์
ได้แก่ พระอารามที่พระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ทรงสร้างหรือทรงปฏิสังขรณ์ พระราชทานเป็นเกียรติยศแก่ผู้ต่ำศักดิ์ลงมาหรือแก่วัดเอง รวมทั้งเป็นวัดที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์และทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวง ควรยกเป็นเกียรติยศจัดว่าเป็นวัดที่มีเกียรติ
ได้แก่ พระอารามประเภทราชวรวิหารที่เป็นพระอารามขนาดใหญ่ และมีสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่
ได้แก่ พระอารามประเภทวรวิหารที่เป็นพระอารามขนาดใหญ่ และมีสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่
ได้แก่ พระอารามหลวงที่ไม่เข้าในหลักเกณฑ์ข้างต้น
