ประเภทวัด   พระอารามหลวง
   นิกาย   มหานิกาย
   ปีที่ตั้ง   2321
   ปีที่รับวิสุงคามสีมา   2397
   LatLng   13.728924,   100.490469

   วัดหิรัญรูจีตั้งอยู่ริมถนนประชาธิปก ฝั่งธนบุรี ใกล้กับคลองบางกอกใหญ่ (คลองบางหลวง) เดิมชื่อวัดน้อย สร้างขึ้นในสมัยธนบุรีเมื่อ พ.ศ. 2321 โดยเจ้าขรัวเงิน พระบิดาของสมเด็จพระศรีสุริเยนทรา บรมราชินี (สมเด็จเจ้าฟ้าบุญรอด) พระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยรัชกาลที่ 2 ส่วนเหตุที่ชื่อว่า วัดน้อย น่าจะหมายถึง วัดที่ผู้เป็นน้องได้สร้างไว้คู่กับวัดใหญ่ (วัดใหญ่ศรีสุพรรณ) ซึ่งสร้างโดยเจ้าขรัวทองพี่ชายของเจ้าขรัวเงิน

   วัดนี้ยังมีผู้เรียกว่า วัดน้อยบางไส้ไก่ ด้วยตั้งอยู่ติดกับคลองบางไส้ไก่ สันนิษฐานว่า แต่เดิมวัดน้อยอยู่ใกล้คลองบางกอกใหญ่มากกว่าปัจจุบัน แต่เนื่องจากกระแสน้ำไหลกัดเซาะตลิ่งบางตอนและพาดินตะกอนมาทับถม ทำให้ลำคลองบางช่วงเปลี่ยนแปลงไป เป็นผลให้ที่ตั้งของวัดน้อยอยู่ห่างจากคลองบางกอกใหญ่มากขึ้นกว่าในอดีต ดังปรากฏในบันทึกจดหมายเหตุที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 ทรงบรรยายถึงพื้นที่ริมคลองบางกอกใหญ่ว่า “...อย่างหนึ่งให้สังเกตด้วยวัด วัดเรียงไปตามข้างดอนแต่ปากคลองไปจนจดวัดสังกระจายก็ฝั่งกะดีจีน ไม่มีวัดเพราะเป็นแม่น้ำเก่า คือวัดดอกไม้ วัดใหญ่ วัดน้อยบางไส้ไก่ วัดเหล่านี้บนฝั่งแม่น้ำโบราณ...”

   คำว่า “ไส้ไก่” สันนิษฐานว่า แผลงมาจากคำว่า “จักกาย” ซึ่งเป็นชื่อตำแหน่งปลัดนายกองในภาษามอญและเรียกเพี้ยนเป็น “สะกาย” และ “บางไส้ไก่” ในปัจจุบัน บริเวณคลองบางไส้ไก่มีชุมชนมอญจากเมืองทวายและเมืองมะริดที่อพยพเข้ามาตั้งรกรากอยู่มาก มีความชำนาญทางเรือ จึงทำหน้าที่เป็นฝีพายเรือหลวงในกรุงสยาม ซึ่งกองเรือหลวงนี้อยู่ในบังคับบัญชาของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) และเป็นที่มาของชื่อเรียก “มอญบางไส้ไก่” หรือ “มอญบ้านสมเด็จ”

   นอกจากนั้น ยังมีชุมชนลาวที่สันนิษฐานว่า เกิดจากการกวาดต้อนเชลยศึกกบฏเมืองเวียงจันทน์ในสมัยธนบุรีและโปรดเกล้าฯ ให้มาตั้งรกรากอยู่บริเวณนี้ เรียกว่า “ลาวบางไส้ไก่” ซึ่งยังสามารถพบเห็นอาชีพที่สะท้อนภาพของวัฒนธรรมลาว คือ การทำขลุ่ยและแคน ที่สืบทอดต่อเนื่องมาจนปัจจุบัน

   ในสมัยของรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้พระยาสีหราช เดโชไชย (แก้ว) เป็นแม่กองบูรณะวัดแห่งนี้ ต่อมา พระยาอนุชิต (สันนิษฐานว่า คือ พระยาอนุชิตชาญไชย (อุ่น) หนึ่งในตุลาการ ซึ่งรัชกาลที่ 4 มีรับสั่งให้ชำระความคดีเจ้าจอมมารดากลีบกับพวกว่า ทำเสน่ห์ยาแฝดใส่พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระอนุชาธิราช) มีศรัทธาสร้างอุโบสถใหม่ แล้วถวายเป็นพระอารามหลวง จึงได้รับพระราชทานนามว่า วัดหิรัญรูจี ซึ่งมีความหมายว่า “เงิน” ตามนามของเจ้าขรัวเงิน พระอัยกา และโปรดเกล้าฯ ให้หล่อพระพุทธรูปปางมารวิชัยด้วยเงินทั้งองค์ ประดิษฐานเป็นพระประธานในพระอุโบสถ เพื่อเป็นพระพุทธรูปประจำวัดสันนิษฐานว่า ภายหลังทางวัดได้ทำการพอกปูนปั้นทับองค์พระพุทธรูปเงินและลงรักปิดทองดังที่ปรากฏในปัจจุบัน

ข้อมูลทั่วไป